Wielu ma za złe Świadkom Jehowy, że zmienili oni szyk zdania w liście do Hebrajczyków 1:8, tłumacząc ten fragment w swoim przekładzie Biblii (PNŚ) jako „Bóg jest twoim tronem”, zamiast „Tron twój o Boże”. Twierdzą też, że Towarzystwo Strażnica uczyniło to nieuczciwie, czyli ze względu na wyznawaną antytrynitarną doktrynę oraz niezgodnie z regułami gramatyki greckiej. Spójrzmy jak tłumaczą te słowa na znane przekłady greckie.

Katolicki Nowy Testament

 

Kingdom Interlinear Translation

 

 Westcott i Hort

 

Różnice w manuskryptach greckich NT 

Chcę teraz zwrócić uwagę na jeszcze jeden ciekawy szczegół, mający duże znaczenie dla poprawnego odczytu listu do Hebrajczyków 1:8. Otóż okazuje się że, końcowe słowa tego wersetu, różnią się istotnie w zachowanych rękopisach. Mamy wersje 'Jego królestwo i twoje królestwo’. Jest to o tyle znamienne, że jeśli czytamy rękopis w wariancie 'Jego królestwo na wieki wieków’, wówczas ho teos=Bóg nie będzie w wołaczu=O Boże tron Twój, ale w mianowniku=Bóg jest twoim tronem.

 

Manuskrypty

jego – P46; ℵ; B; H; S

twoje – ADFKLP Ψ 075 0121 0150 0243 0278 6 33 81 104 256 263 326 365 424 436 459 1175 1241 1319 1739 1852 1881 1912 1962 2127 2200 2464 arm Byz cop ^{sa, bo, fay} geo Lect it ^{ar, b, comp, d, t, v} slave syr ^{h, p, palm(ms)} vg Chrysostom Cyril Gregory-Nyssa Jerome Theodoret

 

Jak widzimy wersję autou=jego mają P 46 – 3 wiek. ne, Kodeks Synajski – 4 ne, Watykański – 4 ne, Kodeks Coislinianus – 6 ne, Kodeks Watykański Gr. 354 – rok 949 ne, więc dobre i najstarsze manuskrypty. Z wariantem sou=twoje tylko Kodeks Aleksandryjski jest z najstarszych – 5 ne, Kodeks Claromontanus – 6 ne, reszta to późniejsze czasy. Nie będzie więc błędem czy jakimś nadużyciem, gdy aparat krytyczny weźmie pod uwagę w tekście głównym NT dobrze potwierdzony odczyt autou=jego , tak jak to uczynili Westcott wraz z Hortem i potem ŚJ w swojej interlinii. Zatem cytat z LXX w Hebr 1:8 można rozumieć inaczej. 

ΠΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ 1:8 Greek NT: Westcott/Hort with Diacritics πρὸς δὲ τὸν υἱόν, Ὁ θρόνος σου ὁ θεὸς εἰς τὸν αἰῶνα [τοῦ αἰῶνος, καὶ ἡ ῥάβδος τῆς εὐθύτητος ῥάβδος τῆς βασιλείας αὐτοῦ·
ΠΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ 1:8 Greek NT: Greek Orthodox Church πρὸς δὲ τὸν υἱόν· ὁ θρόνος σου, ὁ Θεός, εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος· ῥάβδος εὐθύτητος ἡ ῥάβδος τῆς βασιλείας σου.
ΠΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ 1:8 Greek NT: Tischendorf 8th Ed. with Diacritics πρός δέ ὁ υἱός ὁ θρόνος σύ ὁ θεός εἰς ὁ αἰών ὁ αἰών καί ὁ ῥάβδος ὁ εὐθύτης ῥάβδος ὁ βασιλεία σύ
ΠΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ 1:8 Greek NT: Stephanus Textus Receptus (1550, with accents) πρὸς δὲ τὸν υἱόν Ὁ θρόνος σου ὁ θεός εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος ῥάβδος εὐθύτητος ἡ ῥάβδος τῆς βασιλείας σου
ΠΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ 1:8 Greek NT: Byzantine/Majority Text (2000) προς δε τον υιον ο θρονος σου ο θεος εις τον αιωνα του αιωνος ραβδος ευθυτητος η ραβδος της βασιλειας σου
ΠΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ 1:8 Greek NT: Textus Receptus (1894) προς δε τον υιον ο θρονος σου ο θεος εις τον αιωνα του αιωνος ραβδος ευθυτητος η ραβδος της βασιλειας σου
Hebrews 1:8 Greek Study Bible (Apostolic / Interlinear) πρὸς δὲ τὸν υἱόν, Ὁ θρόνος σου ὁ θεὸς εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος, καὶ ἡ ῥάβδος τῆς εὐθύτητος ῥάβδος τῆς βασιλείας αὐτοῦ·

ΠΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ 1:8 Greek NT: UBS GNT5 (2012) πρὸς δὲ τὸν υἱόν, Ὁ θρόνος σου ὁ θεὸς εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος, καὶ ἡ ῥάβδος τῆς εὐθύτητος ῥάβδος τῆς βασιλείας σου

 

Jeśli fraza 'JEGO królestwo’ jest poprawną wersją pierwotnego rękopisu NT, oznaczałoby, że pisarz cytował wersję LXX w tym właśnie brzmieniu. Jest to bardzo znaczące, ponieważ tron, o którym mowa w tym wersecie, jest tronem Królestwa, królewskim tronem Bożym. Wydaje się, że najlepsze rękopisy faworyzują zwrot  'Jego Królestwo’, czyli Królestwa Ojca. Jeśli 'Jego Królestwo’ jest poprawnym odczytaniem, to tym bardziej jasne jest, że pierwsze wystąpienie ho theos w wersecie 8 odnosi się do Boga Ojca i tłumaczenie w wołaczu 'O Boże’ nie jest poprawne. Fakt ten został również potwierdzony przez niektórych uczonych trynitarnych. Zaimek 'Jego’ odnosiłby się wtedy do Ojca w wyrażeniu 'Tron twój ho theos’, co oznacza że odnosi się to do królewskiego tronu Ojca, na którym zasiadł zmartwychwstały Jezus, aby rządzić Królestwem Boga Ojca. Zobacz wersety 1:10-13 i 2:7-8 (także Psalm 8:6), gdzie jest napisane, że zmartwychwstały Jezus został umieszczony nad dziełami rąk Ojca. Ponieważ jest tu cytowany Psalm 45, nie należy zapominać, że jest to również scenariusz, w którym Dawid i Salomon zasiadali na tronie Boga panującego nad Królestwem Bożym (1 Kronik 28:5; 29:20,23). Nie jest więc niespodzianką, że pisarz Listu do Hebrajczyków cytuje Psalm 45:6-7, gdzie kontekst pokazuje, że odnosi się on do starożytnego króla w dniu jego ślubu. Dawid/Salomon panujący w Królestwie Bożym (’Jego Królestwie’) zasiadł więc na tronie Bożym.

Proszę zauważyć, że wyrażenie 'Tron twój’ jest w drugiej osobie, a w trzeciej osobie 'Jego Królestwo’. To wyraźnie wskazuje, że 'Jego’ nie odnosi się do syna, ale do Ojca. W takim przypadku poprzednikiem 'Jego’ byłby ho theos, 'Bóg Ojciec’, Bóg Jezusa, Bóg wszystkich.

Tron Twój [Bóg Ojciec] na wieku wieków. Berło sprawiedliwości jest berłem Jego Królestwa Hbr 1:8

Interesujące jest również to, że 'tron Jehowy’, na którym siedział Dawid, jest również nazywany w Piśmie Świętym 'tronem Dawida’. Zwróć uwagę na tę samą koncepcję w Objawieniu 3:21 i Psalmie 72:1-3

Zwyciężającemu dam zasiąść ze mną na moim tronie, jak i ja zwyciężyłem i zasiadłem z moim Ojcem na jego tronie (Obj 3:21).

Boże, poucz króla o swoich prawach, syna królewskiego o swojej prawości. 2 Niech w prawości broni sprawy Twojego ludu i w sprawiedliwości — sprawy mało znaczących. 3 Niech góry przyniosą ludowi pokój, a wzgórza prawość. (Ps 72:1-3)

Jeżeli jakiś tekst jest niejednoznaczny, wówczas prawidłowy odczyt determinuje kontekst, a ten tutaj w Heb 1:8 lepiej pasuje do wersji autou=jego. Paweł w 1 rozdziale wspomina kilkakrotnie, że Jezus zasiada po prawicy tronu Bożego.

On jest odbiciem chwały Boga i dokładnym wyobrażeniem samej jego istoty, on też podtrzymuje wszystko słowem jego mocy, a dokonawszy oczyszczenia za nasze grzechy, zasiadł po prawicy Majestatu w miejscach wyniosłych (1:3)

W odniesieniu zaś do któregoż z aniołów kiedykolwiek powiedział: „Siądź po mojej prawicy, aż położę twych nieprzyjaciół jako podnóżek dla twoich stóp? (1:13).

Podobnie też w innych miejscach listu do Hebrajczyków:

A oto główna myśl omawianych spraw: Właśnie takiego mamy arcykapłana i on zasiadł po prawicy tronu Majestatu w niebiosach (8:1)

uważnie wpatrując się w Naczelnego Pełnomocnika i Udoskonaliciela naszej wiary, Jezusa. Dla zgotowanej mu radości zniósł on pal męki, gardząc hańbą, i zasiadł po prawicy tronu Boga (12,2)

Ale ten człowiek złożył na zawsze jedną ofiarę za grzechy i zasiadł po prawicy Boga (10:12)

Wyjątkowy już w tłumaczeniu Grecko-Polski katolicki przekład Biblii (Vocatio), w dosłownym tłumaczeniu oddaje ten fragment jako:

„Zaś do Syna: Tron Twój Boże na wieki wieków” 

aby zasugerować, że chodzi w tym miejscu o Jezusa jako Boga Wszechmocnego, który ma po prostu swój tron, na którym zasiada jako Bóg, zwłaszcza jeśli chodzi o zwrot „Boże”. Czy koniecznie gr. „Teos” musi przybrać tutaj taką formę? Otóż po przyjrzeniu się powyższym przekładom greckim, okazuje się że wcale nie. Przekłady te uczciwie podają pod słowem „Teos” jego odpowiednik „Bóg”, a nie „Boże”. Stąd na pierwszy rzut oka zdaje się w tym miejscu niby wszystko pasować, gdy czyta się tylko z tego przekładu greckiego i na jego podstawie uczynioną podobną parafrazę PŚ pod tekstem greckim, czyli:

„Tron twój Boże”

ale można także odczytać za tekstem źródłowym jako:

„Tron twój Bóg” lub „Tronem twoim Bóg”, inaczej „Bóg jest twoim tronem” 

Septuaginta tekst grecki oddaje identycznie jak manuskrypty NT:

„Ὁ θρόνος σου ὁ θεoς” = „Tron twój Bóg” lub „Tron twój Boże”, „O Boże”

i też będzie to dosłowne tłumaczenie z greckiego w zależności od tego jaką formę gramatyczną przyjmiemy za podstawę przekładu czy mianownik czy wołacz. Zatem w takim ujęciu sprawy zmiana szyku tego zdania poczyniona przez PNŚ z „Tron twój Bóg” na „Bóg jest twoim tronem” właściwie nic nie zmienia jeśli chodzi o sens i pierwotny przekaz myśli tej frazy. 

Septuaginta (LXX) ma tak samo jak Nowy Testament

W Grecko-polskim NT, wydaniu interlinearnym z kodami gramatycznymi znajdują się następujące kody gramatyczne:

N-NM-S_N-VM-S

co oznacza: rzeczownik-mianownik-rodzaj męski-liczba pojedyncza lub rzeczownik-wołacz-rodzaj męski-liczba pojedyncza.

W języku greckim (dokładnie jak w łacinie) w budowie tego zdania podmiot i orzecznik oba występują w mianowniku czyli „Bóg jest tron”, a nie jak w j. polskim „Bóg jest tronem”, tak samo jak w przypadku „Bóg jest miłością” w (1 Jn 4:8), choć dosłownie w grece jest „Bóg jest miłość”. Dlatego tłumaczenie greckiego zwrotu „ho tronos tou ho teos” na „twoim tronem [jest] Bóg” jest z gramatycznego punktu widzenia całkowicie poprawne. Oczywiście gramatyka nie wyklucza użycia vocativu (wołacz) „Boże!”, który ma taką samą formę w rodzaju męskim jak nominativus (mianownik). Ale na pewno nic nie sugeruje, że wołacz jest tutaj jedynym słusznym przekładem, tak jak jest też w przypadku 1 Jn 4:8.

Ale dlaczego PNŚ zdobył się akurat na taki wariant tłumaczenia? Przekład taki determinuje:

a) gramatyka
b. bezpośredni kontekst 1 rozdziału listu do Hebrajczyków
c) inne oświadczenia powiązane z Jezusem w roli Syna Bożego
d) całe Pismo Święte
e) szereg innych tłumaczeń (w tym trynitarnych), które oddają te słowa identycznie jak PNŚ

Biblista Brooke F. Westcott, który współtworzył ze swoim kolegą po fachu Hortem, wzorcowy tekst grecki z gr. manuskryptów, tak się oto wypowiada na temat wersetów 6 i 7 z Psalmu 45 przytoczonych w Hebrajczyków 1:8, 9:

„LXX [Septuaginta] dopuszcza dwie możliwości tłumaczenia: (…) [ho theos] można w obu wypadkach oddać jako wołacz (Twój tron, Boże, […] dlatego, Boże, Twój Bóg) albo w pierwszym wypadku jako podmiot (lub orzecznik) (Bóg jest Twoim tronem lub Tron Twój to Bóg), a w drugim wypadku jako podmiot, po którym następuje dopowiedzenie (…) [ho theos sou] (a więc: dlatego Bóg, Twój Bóg). (…) Jest wysoce nieprawdopodobne, by użyte w oryginale słowo (…) [’Elohím] odnosiło się do króla. Okoliczność ta przeczy więc założeniu, że w LXX (…) [ho theos] występuje w wołaczu. Biorąc to wszystko pod uwagę, pierwszą część zdania chyba najlepiej byłoby przetłumaczyć następująco: Bóg jest Twoim tronem (albo: Tron Twój to Bóg), to znaczy ‚Twoje królestwo jest ugruntowane na Bogu, niewzruszonej Skale’” (The Epistle to the Hebrews, Londyn 1889, ss. 25, 26).

Wczytując się uważnie w pierwszy rozdział listu do Hebrajczyków, aż do 8 wersetu, i gdy zwrócimy uwagę na kontekst, to zauważymy że Paweł nie ma na myśli Jezusa stosując „teos”. Zauważymy natomiast, że używa tego słowa w najwyższym zabarwieniu, czy natężeniu jedynie do Wszechmogącego, Najwyższego, Jedynego i Prawdziwego Boga. Zatem może to być co jedynie wykorzystanie tego wyrazu w jego wtórnym znaczeniu. Wydaje się to najbardziej prawdopodobne, zwłaszcza gdy przypomnimy sobie, że Paweł tak naprawdę cytuje tutaj słowa z Psalmu 45:6. Psalmista więc odnosi te słowa w dosłownej rzeczywistości do izraelskiego króla (prawdopodobnie do Salomona), który proroczo wyobrażał typ Chrystusa. Zatem autor psalmu może w tym miejscu używać terminu „Bóg” jako tytuł króla.

Towarzystwo Strażnica odnośnie tego fragmentu zauważa:

Hebrajczyków 1:8:

W BT czytamy: „Do Syna zaś [mówi]: Tron Twój, Boże, na wieki wieków” (podobnie Bw, Bp, Wp, Romaniuk, Kowalski, Dąbrowski). Tymczasem w NŚ powiedziano: „Natomiast w odniesieniu do Syna: ‚Bóg jest twoim tronem na wieki wieków’”. (Tę samą myśl zawiera AT, Mo, TC, By).

Które tłumaczenie jest zgodne z kontekstem? Z poprzednich wersetów wynika, że mówi tu Bóg, a nie, że ktoś mówi do Niego; w następnym wersecie jest wyrażenie „Bóg, twój Bóg” (Wp), co świadczy o tym, że adresatem tych słów nie jest Bóg Najwyższy, lecz ktoś, kto temu Bogu oddaje cześć. W Hebrajczyków 1:8 przytoczone są słowa Psalmu 45:6 [45:7, BT i inne przekłady], skierowane pierwotnie do człowieczego króla izraelskiego. Rzecz jasna pisarz tego psalmu nie uważał ludzkiego króla za Boga Wszechmocnego. W przekładzie Miłosza Psalm 45:7 brzmi: „Tron twój: Bóg na wieki wieków”, a u Cylkowa: „Tron twój, jak Pan wiecznie trwały”. O Salomonie, a więc prawdopodobnie o tym królu, do którego pierwotnie odnosił się Psalm 45, powiedziano, że zasiadł „na tronie Jehowy” (1 Kron. 29:23). Zgodnie z faktem, że Bóg jest „tronem”, czyli Źródłem i Zachowawcą królestwa Chrystusa, w Daniela 7:13, 14 oraz Łukasza 1:32 wspomniano, iż Bóg daję mu taką władzę.

Nic dziwnego więc i całkiem słusznie różne przekłady PŚ tłumaczą ten Psalm jak niżej:

RSV – „Twój Boski tronie”, a w przypisie zastosowano alternatywne tłumaczenie: „Twój tron jest tronem Bożym”
BGK – „Tron Twój jest jak tron Boga.”
Bible in living english (Byington) – „Bóg jest twoim tronem.”
Good News Bible (GNB), przekład bardzo trynitarnej parafrazy Biblii, nawet oddaje to jako – „Królestwo Boga, który dał Ci będzie trwać na wieki wieków „.
REB – „Bóg posadził cię na tronie na całą wieczność.”
NJB – „Twój tron, jest z Boga.”

A także następujące oświadczenia szanowanych uczonych (w tym i tych trynitarnych) w przypisie do tego fragmentu:

NIV Study Bible:

„45:6 Boże . Prawdopodobnie tron króla jest nazwany tronem Boga, gdyż jest mianowany Bożym regentem. Ale jest też możliwe, że to do samego króla skierowane są te słowa jako ’ boga’ ” Ps. 45:6 fn.

Uczony Gesenius uznawany przez niektórych za największego hebrajskiego biblistę wszech czasów tak zeznaje odnośnie Ps. 45:6 w swoim słynnym i cenionym hebrajskim  Lexicon Chaldee do Starego Testamentu:

„Twój tron będzie boski tron”. 

Wtóruje mu wspomniany wcześniej dr. A. T Robertson:

„To nie jest pewne, czy ho theos jest tu w wołaczu [’Twój tron, O Boże ] … lub ho theos jest w mianowniku (podmiotem lub orzeczeniem) z gr. Estin (jest) może być rozumiane: ” Bóg jest twoim tronie „lub” tron twój jest Bóg” P. 339, Vol.. 5, Obrazy Słowne w Nowym Testamencie , Broadman Press, 1960.

Profesor z Oxfordu i słynny tłumacz Biblii trynitarnej, dr James Moffatt, prawdopodobnie największy biblista naszych czasów, następująco:

„Bóg jest twoim tronem na wieki wieków”

Z kolei pr. dr. C.F.D Moule z Uniwersytetu w Camridge tak pisze odnośnie Herb. 1:8:

„Możliwe konstrukcja tego wersetu: „Twoim tronem jest Bóg”
P. 32, An Idiom Book of New Testament Greek, Cambridge University Press, 1990 printing.

Inny trynitarny uczony i znany grecysta W. Barclay, który był duchownym „Kościoła Trójcy” a później, profesorem teologii i krytyki biblijnej na Uniwersytecie w Glasgow, tłumaczy te słowa podobnie:

„Bóg jest twoim tronem na wieki wieków.”

i dalej w swoim Komentarzu Barclay pisze:

„autor listu udowodnia wyższość Jezusa nad aniołami”
Str. 16, List do Hebrajczyków , Revised Edition, 1976, Westminster Press.

The Interpreter’s Bible zauważa: 

„[List do Hebrajczyków 1] 8-9. Twój tron ​​… jest na wieki wieków (z Ps 45: 6-7): Sens, w jakim autor używa tego cytatu, jest jasny: dla Niego oznacza to, że Syn ma boski autorytet w przeciwieństwie do podporządkowanej roli aniołów, ponieważ słowa wstępne stojące w naszych tłumaczeniach, wymagają zastosowania [ho theos], „O Boże”, do Syna. Zauważyliśmy, że ten list nigdzie indziej nie nadaje imię „Bóg” Synowi w tym niewiarygodnym sposobie, a wers 9 wydaje się sugerować inne czytanie. Alternatywą jest czytanie: „Bóg jest twoim tronem” lub „twój tron ​​jest Bogiem” (s. 605-606)”.

Podobnie oznajmiono w „A New Commentary of Holy Scripture Including the Apocrypha”:

„Patrz: Ps 45: 6: W Psalmie król jest nazwany Bogiem (Elohim: por. Ps 82, 6). Jeżeli to tłumaczenie zostanie zachowane, nasz Pan jest tutaj ogłoszony jako Bóg przez Ojca (= 'oni Bóg „w następnym wersecie.” Inne tłumaczenie „twój tron ​​jest Bogiem” jest równie możliwe i nie możemy powiedzieć jednoznacznie, które z dwóch przyjmuje autor”.

George Wesley Buchanan pisze w swoim tłumaczeniu i komentarzu:

8 Wprowadzenie do cytatu w tym wersecie jest identyczne jak w wersecie 7. Wyrażenie pro…ton huion oznacza „[w odniesieniu] do Syna”, a nie tylko „do…Syna”. Ma to kluczowe znaczenie dla zrozumienia sposobu, w jaki autor Listu do Hebrajczyków posługuje się cytatami. Niektórzy uczeni uznali to za bezpośredni zwrot do Syna, co skłoniło ich do wniosku, że autor uważał Jezusa za Boga. Przykładem takiego rozumowania jest Turner, który stwierdził: „Jedynym poprawnym tłumaczeniem jest: ‘Twój tron, o Boże’. Ponieważ ten tytuł nigdy nie jest stosowany wobec ludzkiego monarchy, musi odnosić się do istoty nadludzkiej… Mesjasz jest rzeczywiście Bogiem, choć jednocześnie posiada naturę ludzką”.

Podobnie Montefiore zauważył: „On jest wyższy od nich [aniołów], ponieważ został wyniesiony ponad nich, gdy został namaszczony przez Boga”. Jednak taki wniosek nie jest konieczny. W przeciwieństwie do wersetu 7, wyrażenie „pro” oznacza „w odniesieniu do”, co sugeruje, że również w wersecie 8 należy rozumieć cytat jako odnoszący się do Syna. Autor cytuje fragment Pisma, który mówi o wieczności tronu Bożego, na którym miałby zasiadać Syn.

Salomon, nazwany Synem Bożym (2 Sm 7,14), rządził królestwem Pana (1 Krn 29,11) i zasiadał na tronie Pana (‘al kisse’ Yhwh) (1 Krn 29,23; por. także Henoch 51:3; 55:4; 61:8; 62:2–3,5; 69:26–27,29). Nie oznaczało to, że Salomon był Bogiem, lecz że sprawował władzę nad Bożym królestwem w Palestynie i zasiadał na Bożym tronie w Jerozolimie. Podobnie można mówić o wieczności Bożego tronu w odniesieniu do Jezusa, Syna, który miał na nim zasiąść — tak jak mówiono o Salomonie.

Autor Listu do Hebrajczyków argumentuje, że w przeciwieństwie do aniołów, którzy są przemijający jak wiatr i ogień, Syn został przeznaczony do tronu „na wieki wieków”, zgodnie z Pismem. Pod koniec wersetu forma „jego” ma mocniejsze wsparcie tekstowe, choć większość rękopisów zawiera „twoje” (sou), zgodnie z LXX i MT. RSV oddaje Ps 45,6 jako „Twój boski tron”, co wydaje się trafne, zwłaszcza że kolejna linia mówi „Twoje królewskie berło…”, wyraźnie adresując słowa do króla.

Podobnie w Hbr 1,8, jeśli przyjmiemy wersję „twoje” na końcu wersetu, bardziej prawdopodobne jest, że autor wypowiadał się w odniesieniu do Syna, zwracając się do Boga i wspominając o wieczności tronu, na którym zasiada Syn. Następnie zmienia zaimek z drugiej na trzecią osobę, by opisać królestwo Syna. „Berło” symbolizuje królewską władzę i autorytet. Jako król był najwyższym sędzią, więc berło było także symbolem jego władzy ustawodawczej.

Psalm 45 jest utworem skierowanym do króla, nie do Boga. Król, pobłogosławiony przez Boga, zostaje wezwany do przepasania miecza w chwale i zwycięstwie (Ps 45,3–4), a jego wrogowie mają paść pod jego ostrymi strzałami (Ps 45,5). W Psalmie odniesienia do tronu i berła mogą być rozumiane jako skierowane do Boga, ale pierwotnie dotyczą króla. Autor Listu do Hebrajczyków, chcąc użyć tego królewskiego Psalmu, musiał zmierzyć się z tą trudnością — podobnie jak dzisiejsi komentatorzy. Wydaje się, że rozwiązał ją, mówiąc „w odniesieniu do Syna”, tak jak wcześniej mówił „w odniesieniu do aniołów” (1,7). Następnie, w odniesieniu do Syna, mówi o tronie Bożym i królestwie Syna, a w kolejnym wersecie znów zwraca się bezpośrednio do Syna, co potwierdza cytat z Psalmu.

Bardziej prawdopodobne jest, że autor Listu do Hebrajczyków dostrzegł trudność interpretacyjną, niż że celowo utożsamił Syna z Bogiem. Dla niego Syn był pierworodnym, apostołem Boga, odbiciem Jego chwały i pieczęcią Jego istoty (1,3.6), ale nie był samym Bogiem.

Źródło: To The Hebrews, A New Translation with Introduction and Commentary. The Anchor Bible, s. 20–21.

Na zakończenie przedstawiam nieco obszerniejszy wywód, w którym prof. James Beduhn próbuje wyjaśnić właściwy wariant tłumaczenia wersetu z Listu do Hebrajczyków 1:8. Pochodzi on z jego książki Truth in Translation, której celem jest uświadamianie czytelnikom, jak różne czynniki wpływają na znaczenie tekstu biblijnego. Beduhn pomaga w wyborze przekładów Biblii i działa jako krytyczny katalizator ulepszania tłumaczeń, zwracając uwagę na ryzyko stronniczości w procesie przekładu. Analizuje gramatycznie i lingwistycznie najpopularniejsze angielskie przekłady Nowego Testamentu, w tym m.in. . NRSV, TEV, NIV, NAB, AB, LB, KJV, NASB oraz Przekład Nowego Świata (NW) wydany przez Świadków Jehowy.

Werset Hebrajczyków 1:8 należy do tych fragmentów, które sprawiają tłumaczom spore trudności ze względu na specyfikę gramatyki i stylu greckiego. W tym zdaniu brakuje czasownika — coś, co w języku angielskim byłoby uznane za błąd. W grece jednak czasownik „jest” często bywa pomijany jako domyślny. Rzeczowniki i kontekst pozwalają zrozumieć sens zdania bez jego wyraźnego użycia. Tłumacząc na język angielski (lub polski), trzeba jednak ten czasownik dodać, by zachować spójność składniową.

Problem polega na tym, że nie wiadomo dokładnie, gdzie w zdaniu należy umieścić czasownik „jest”, a jego pozycja znacząco wpływa na interpretację wersetu. Oto grecki tekst:

ho thronos sou ho theos eis ton aiōna tou aiōnos „Tron twój [jest] Bóg na wieki wieków”

W tym zdaniu występują dwa rzeczowniki w mianowniku: „tron” i „Bóg”. Jeśli czasownik „jest” umieścimy pomiędzy nimi, otrzymamy zdanie: „Twój tron jest Bogiem na wieki wieków” — tak właśnie tłumaczy ten fragment Przekład Nowego Świata. Tłumacze NRSV i TEV również uznają tę wersję za możliwą i umieszczają ją w przypisie.

Istnieje jednak alternatywna interpretacja. Zwrot „ho theos” może być użyty jako bezpośredni zwrot do Boga — „O Boże”. Choć zazwyczaj oznacza „Bóg” jako podmiot, w kilku miejscach Nowego Testamentu występuje jako forma wołacza. Przykłady to Łk 18:11, Łk 18:13 i Hbr 10:7. W tym ostatnim przypadku cytat z Ps 40 zawiera frazę: „Przyszedłem pełnić wolę, o Boże” — przetłumaczoną z „ho theos”.

Zatem możliwe są dwie interpretacje wersetu Hbr 1:8:

• „Twój tron jest Bogiem na wieki wieków”
• „Twój tron, o Boże, [jest] na wieki wieków”

Większość tłumaczeń (KJV, NASB, NIV, NAB, AB, LB) wybiera drugą wersję, nie informując czytelnika o niepewności interpretacyjnej. NRSV i TEV zaznaczają obie możliwości, co Beduhn uważa za właściwe podejście. Oba tłumaczenia są gramatycznie poprawne i nie można jednoznacznie odrzucić żadnego z nich.

Które tłumaczenie jest bardziej prawdopodobne?

Po pierwsze — językowo: „Ho theos” najczęściej oznacza „Bóg” — występuje w tym znaczeniu setki razy w NT, a jako „O Boże” tylko trzy razy. Ponadto wyrażenie „na wieki wieków” nigdy nie pełni funkcji orzecznika z czasownikiem „być”, lecz działa jako uzupełnienie rzeczownika lub czasownika czynnościowego. Nie istnieje też inny sposób, by powiedzieć „Bóg jest twoim tronem”, niż ten, który widzimy w Hbr 1:8. Natomiast „Twój tron, o Boże” można wyrazić inaczej — używając formy wołacza.

Po drugie — kontekst literacki: W całym Liście do Hebrajczyków Jezus nie jest bezpośrednio nazwany „Bogiem”. W kontekście wersów 1:7–9 autor kontrastuje aniołów (nazwanych „sługami”) z Synem, który jest intronizowany. Cytowany Psalm 45:6–7 opisuje króla Izraela, nie Boga. Król jest przedstawiony jako wojownik, władca, osoba namaszczona przez Boga za sprawiedliwość. Psalm nie nazywa króla „Bogiem”, lecz opisuje, co Bóg dla niego uczynił.

W tradycji żydowskiej Psalm 45 nigdy nie był interpretowany jako przypisujący królowi boskość. Współczesne tłumaczenie Żydowskiego Towarzystwa Biblijnego oddaje ten fragment jako: „Twój boski tron jest wieczny”. Greckie tłumaczenie Septuaginty, dokonane przed narodzinami chrześcijaństwa, również nie sugerowało, że król był Bogiem — raczej, że Bóg był jego tronem.

Zawsze istnieje możliwość, że autor Listu do Hebrajczyków rozumiał ten fragment inaczej. W innych miejscach tego listu można znaleźć przykłady reinterpretacji wersetów Starego Testamentu. Jednak te reinterpretacje są zazwyczaj widoczne dla czytelnika dzięki drobnym zmianom w sposobie cytowania, jak ma to miejsce w Hebrajczyków 2:6–8. W przypadku Hebrajczyków 1:8 autor musiałby dokonać wyraźnych modyfikacji w sformułowaniu, aby zaznaczyć reinterpretację — tymczasem żadna taka zmiana nie została dokonana. Nawet jeśli autor rozumiał „ho theos” jako bezpośredni zwrot do Boga, nie pozostawił nam żadnych jednoznacznych wskazówek, które by to potwierdzały.

Dlatego należy uznać, że bardziej prawdopodobne jest tłumaczenie „Bóg jest twoim tronem…”, jak to przedstawiono w Przekładzie Nowego Świata oraz w przypisach NRSV i TEV. Trzej wybitni tłumacze Nowego Testamentu — Westcott, Moffatt i Goodspeed — niezależnie doszli do tego samego wniosku. Faktem jest, że gdyby ten werset został zacytowany w odniesieniu do kogokolwiek innego niż Jezus, tłumacze bez wahania oddaliby go jako „Bóg jest twoim tronem…”. Wydaje się, że tylko dlatego, iż większość tłumaczeń została dokonana przez osoby wierzące, że Jezus jest Bogiem, preferowany jest mniej prawdopodobny wariant tłumaczenia. Nie chodzi tu o krytykę wiary, lecz o wskazanie, że przekonania mogą wpływać na decyzje podejmowane przez tłumaczy. Problem tłumacza nie polega na tym, czy Jezus jest Bogiem, lecz na tym, czy w tym konkretnym fragmencie jest tak nazwany.

Warto podkreślić, że oba sposoby tłumaczenia Hebrajczyków 1:8 są dopuszczalne z punktu widzenia gramatyki greckiej. Nie ma podstaw, by jednoznacznie odrzucić którykolwiek z nich jako błędny. Można jedynie rozważać, które z nich jest bardziej prawdopodobne. Gdy dostępne narzędzia — język, kontekst, środowisko — nie pozwalają na jednoznaczne rozstrzygnięcie, tłumacze powinni uczciwie poinformować czytelników, że ich wybór opiera się na dodatkowych przesłankach. Wskazane jest, by wybrali preferowaną wersję tłumaczenia i dodali notę wyjaśniającą niepewność oraz powody swojej decyzji.

Uwagi:

1. Warto zauważyć, że autor Listu do Hebrajczyków zna i stosuje formę wołacza dla rzeczowników, takich jak kyrie („O Panie”), co widać zaledwie dwa wersety później — w Hebr 1:10. Oznacza to, że mógł użyć formy wołacza również wobec „Boga” w 1:8, jeśli rzeczywiście zamierzał wyrazić bezpośredni zwrot.
2. Rolf Furuli w swojej książce Rola teologii i uprzedzeń w tłumaczeniu Biblii dochodzi do podobnego wniosku: „Tak więc w tym fragmencie teologia tłumacza jest decydującym czynnikiem w tłumaczeniu” (Furuli, s. 47).

Identycznie jak w PNŚ przetłumaczono ten fragment w wielu znanych przekładach Biblii i w dodatku trynitarnych przekładach. Oto translacja Heb. 1:8 w pozostałych przekładach:

“God is your throne” – AT (Dr. Goodspeed)
“God is thy throne” – Mo (Dr. Moffatt)
“God is your throne” – Byingtone”
“God is your throne” – Dr. Barclay
“God is your throne” – J. Grebber
“God is thy throne” – Dr. Westcott
“God is thy throne” – A.T. Robertson (Alternate translation)
“God is thy throne” – Dr. Young (Alt.)
“God is thy throne” – RSV (Alt.)
“God is your throne” – NRSV (Alt.)
“God is thy throne” – NEB (Alt.)
“Thy throne is God” – ASV (Alt.)

Ps. 45:6 (cytowany w Hebr. 1:8);

“Your Divine throne” – RSV
“Your throne is like God’s throne” – NEB
“God is your throne” – Byington
“The kingdom that God has given you” – GNB
“God has enthroned you” – REB
“Your throne is from God” – NJB
“Your throne is a throne of God” – NRSV (Alt.)
“Thy throne is the throne of God” – ASV (Alt.)

Oczywiście nie da się zaprzeczyć że gr. „teos” jest niekiedy zastosowane w PŚ w znaczeniu „Bóg”, „bóg”, „boski” również do Jezusa, przynajmniej w pismach Jana w kilku miejscach np. (1:1, 18 czy 20:28) czy Izajasza 9:6, oznaczające „Bóg”, „bóg”, „boski”. Ale czy z tego ma już od razu wynikać, że Jezus jest tym Jedynym i Prawdziwym Wszechmocnym „Bogiem” po Ojcu? Nie. I nie pozostaje to w sprzeczności z nauką biblijną, iż jest tylko jeden Bóg? Dlatego że Biblia używa niekiedy tego określenia w odniesieniu także do potężnych stworzeń. Np. Psalmie 8:5 czytamy:

„Przystąpiłeś także do uczynienia go [człowieka] niewiele mniejszym od boskich (elohim) aniołów”

Czy aniołowie są Bogami Wszechmocnymi? A gdzie tam. W innym miejscu Jezus, broniąc się przed zarzutem Żydów, nie twierdził, iż jest jakoby Wszechmocnym Bogiem, zwrócił tylko uwagę na to, że skoro „Pismo nazywa bogami (teos) tych, do których tylko skierowano słowo Boże”, czyli do sędziów ludzkich w Izraelu, i nazywa „Bogami” to dlaczego on nie może być również kimś tak potężnym i ważnym jak oni? Parafrazując nieco jego słowa. Ale czy to już z miejsca oznacza że przypisywał sobie wyłączność na ten tytuł w miejsce najwyższego Boga Wszechmocnego? Nie, gdyż wówczas aniołowie, ludzie, Szatan, Dagon, Aaron itd. mogliby także tak o osobie powiedzieć, ale wiadomo przecież, że tym prawdziwym Bogiem nie są. Zresztą Jezus w końcowych słowach tej dyskusji z Żydami, nazwał siebie Synem Bożym, a nie Bogiem, a przecież gdyby chciał podkreślić swoje Bóstwo w tym momencie to byłaby to chyba najlepsza okazja. Jednak nie. (Jana 10:34, 35 Psalm 82:1-6).

Poza tym gdyby wrócić się jeszcze do Psalmu 45:6-8 to przeczytamy tam w hebrajskim, że Jezus proroczo zobrazowany przez króla izraelskiego, w istocie ma swojego Boga, co wynika ze słów: „Bóg twój Bóg namaścił cię”. Zatem nie może też być tym Prawdziwym i Jedynym Bogiem Ojcem Jehową, którego przecież jest Synem. Na prawdę trzeba dużo filozofii żeby poskładać to w jedno. A nawet gdy się już jakimś cudem uda to będzie to oczywisty nonsens.

Zarzuca się Świadkom Jehowy że zmienili szyk zdania w Hebrajczyków 1:8 na „Bóg twoim tronem”. Tymczasem jednak sami  podają w swojej katolickiej interlinii, w cytacie z Psalmu 48:6-8, że jest to możliwe. Pamiętajmy że Septuaginta jest już przekładem ze starszego tekstu hebrajskiego, więc nie jest oryginałem. Przy okazji tego niekiedy słyszy się , że „no ale jak to Bóg może być tronem?”. Ano tak jak to widać w omawianym Psalmie poniżej. Oczywiście w wyrażeniu „Bóg twoim tronem” należy upatrywać raczej metafory niż dosłownego przekazu. W Biblii takie zwroty to żadna nowość. Mówi się przecież o Bogu, że jest „Skałą” Ps 18:46, Słońcem, Tarczą Ps 84:11, Miłością 1J  4:8 itp. Czy Bóg rzeczywiście jest jakąś skałą, tarczą, czy słońcem? No nie. Wiadomo o co chodzi.

Tekst Hebrajczyków 1:8 dopuszcza 2 translacje: wołaczową i mianownikową, przy czym nie przeszkadza, żeby podmiot – Bóg był w mianowniku. To jaka forma będzie poprawna w DANYM MIEJSCU W BIBLII DECYDUJE KONTEKST.

Należy dodać że Biblia grecka pierwotnie spisana została wielkimi literami, zatem wszystkie użycie (Teos) w tekście było takie same. Natomiast Międzywierszowe przekłady greckie stosują już podział na małe i wielkie litery. Raz że dla lepszej przejrzystości tekstu, a dwa też i dla wygody czytelnika, by się szybciej połapał co i jak. Dlatego w niektórych miejscach PNŚ zdecydował się ze względu na odmienny charakter czy rangę tego terminu, co wynika ze sposobu użycia tego słowa i przypisania go różnym istotom, oddać to inaczej, niekiedy z małej litery a niekiedy z dużej, ale nadal nic to nie zmienia w kwestii Bóstwa Chrystusa.

Nazwanie Jehowy Boga „Wszechmocnym” nie miałoby większego znaczenia, gdyby nie było innych, których również nazywa się bogami, ale którzy zajmują podrzędne pozycje.

Konkluzja sprawy zatem jest taka, że zarzut wobec PNŚ, który jakoby dopuścił się tutaj defraudacji tekstu greckiego, czy jakiegoś przemianowania, jest co najmniej łagodnie mówiąc niepoważny.

Natomiast licytowanie się przekładami nie ma najmniejszego sensu. Większość z nich dokonali uczciwi duchowni katoliccy i protestanccy znawcy tej problematyki. Stąd jedynym kryterium krytyki może być niezgodność z zasadami dobrego tłumaczenia z jednego języka na inny.

WNIOSKI

„Z językowego punktu widzenia oba tłumaczenia są poprawne” – brzmi jak klasyczne „i wilk syty, i owca cała” tłumaczenia teologicznie niewygodnych fragmentów. Czyli: kiedy nie możemy wybrać jednej opcji bez utraty dogmatu, to… wybierzmy obie! I voila – mamy Trójcę w przyprawach językowych.

1. Hebr 1:8 cytuje Ps 45:7 – więc problem źródłowy pozostaje

List do Hebrajczyków nie stwarza nowego objawienia, lecz cytuje LXX Ps 45:7–8 jako argument na wyższość Syna nad aniołami. Ale LXX mówi:

„ὁ θρόνος σου, ὁ θεὸς, εἰς αἰῶνα αἰῶνος” Dosłownie: „Tron twój, Bóg, na wieki wieków”

To, czy to jest: – „Tron twój, o Boże” (wołacz) – czy „Bóg jest twoim tronem” (mianownik + orzecznik) jest kwestią interpretacji, nie formy.

Oba są językowo możliwe -ale czy oba są kontekstowo i teologicznie poprawne?  Nie. I właśnie tu język się kończy, a zaczyna kontekst i teologia.

2. Dlaczego wersja mianownikowa jest lepsza?

Bo cały Ps 45 jest pieśnią o królu, który: – ma otrzymać namaszczenie – ma być błogosławiony przez Boga – ma sprawiedliwość jako atrybut tronu

To nie król jest Bogiem – to Bóg ustanawia jego tron. I dlatego: „Bóg jest twoim tronem na wieki” to zdanie komplementarne wobec wersu 8: „Dlatego Bóg, twój Bóg, namaścił cię”.

Czyli: masz tron, bo Bóg go ci daje – nie: masz tron, bo sam jesteś Bogiem

3. Wersja „o Boże” to życzenie dogmatu, nie egzegezy

Wersja wołaczowa (czyli trynitarna): „Twój tron, o Boże…” jest dopasowana do dogmatu, nie do kontekstu Psalmu.

Dlaczego? Bo jeśli król jest Bogiem, to: – dlaczego potrzebuje namaszczenia przez Boga? – dlaczego nazwany jest „synem” (Hebr 1:5), a nie „Bogiem wiecznym”?

4. Antytrynitarne sedno sprawy

W całym Hebrajczyków 1, autor: – mówi o Synu jako dziedzicu (w. 2) – mówi o jego powołaniu i wyniesieniu (w. 4) – mówi, że Bóg, jego Bóg, go namaścił (w. 9)

Czyli Syn nie jest Bogiem w sensie absolutnym, tylko: – ustanowionym przez Boga – dziedzicem tronu – odrębnym od Boga, który daje mu namaszczenie i tron.

Jasne, językowo można bronić dwóch opcji. Ale jak mawiał pewien stary rabin:

„Nie wszystko, co można powiedzieć, należy uznać za prawdziwe.”

Jeśli masz dwie interpretacje: – Jedna wspiera dogmat, który pojawił się 300 lat później – Druga pasuje do kontekstu, stylu poetyckiego i myśli starotestamentowej

To wybór jest jasny: Nie dogmat, lecz kontekst. Nie Sobór Nicejski, lecz Psalm Dawida.

 

DODATEK

 

Hbr 1:8 – 232 przekłady, gdzie ho theos nie zostało oddane „wołaczowo” – Grzegorz Kaszyński-1-06-2024

PSALM 45:7 – 181 przekładów nieoddających hebr. ‘elohim „wołaczowo”
skompilował: Grzegorz Kaszyński – 14-10-2022 

Grzegorz-Kaszyński-Odpowiedź-dla-Marka-Klimasa-25-09-2022.pdf

Grzegorz-Kaszyński-Odpowiedź-dla-Marka-Klimasa-25-09-2022.pdf

Odpowiedź G. Kaszyńskiego dla M. Klimasa 27-09-2022_2