W polskim internecie można się natknąć na krążącą po różnych stronach www tabelkę, która ma sugerować, że w II i I wieku pne w użyciu były dwa warianty najstarszych LXX czyli z tetragramem i bez:

Przedstawia się to jako dowód, że Świadkowie Jehowy pomijając w argumentacji rękopisy bez tetragramu, skrywają niby to jakąś inną tajną prawdę. Jednak prawda jest taka, że Towarzystwo Strażnica nic tutaj nie pomija i nic nie usiłuje zataić, bo dlaczego ma się powoływać na Septuagintę (LXX) w dowodzeniu tetragramu, gdzie tekst w miejscu jego występowania się nie zachował? Zwraca tylko uwagę na to, że w niektórych kopiach LXX można zaobserwować Tetragram i tylko tyle. Natomiast w swoich komentarzach autorzy tych zestawień bezzasadnie próbują argumentować, że w rękopisach bez imienia Bożego znajduje się Kyrios i że ŚJ pomijając ten fakt skrywają jakąś „drugą prawdę o LXX z Kyrios”, ale jak się zaraz okaże ów Kyrios w ogóle tam nie występuje.

Oto przykładowa argumentacja zamieszczona na pewnej stronie www, z fotokopiami publikacji Towarzystwa Strażnica, które następnie sugestywnie skomentowano:

Niestety, ale administrator strony Piotr Andryszczak najwyraźniej się zagalopował, gdyż pisze zwyczajnie nieprawdę. Autor artykułu pisze, że:

„Świadkowie Jehowy powołując się na Septuagintę z tamtego okresu (papirus Fuad 266) przemilczają fakt, iż starszy papirus Rylands 458 zamiast tetragramu ma słowo kyrios”.

„Cytaty występujące w Nowym Testamencie powołujące się na Stary Testament pochodziły z Septuaginty, w której zamiast tetragramu był kyrios. Mogły pochodzić z: Greek papirus 458 – II w. przed Chr.; 4QLXXLeva – I w. przed Chr.; 4QLXXNum – I w. przed Chr.; 4QLXXDeut – I w. przed Chr. Jak dotąd wśród odnalezionych najstarszych manuskryptów Nowego Testamentu nie było żadnego fragmentu imienia Bożego pisanego hebrajskim pismem kwadratowym”.

Jeżeli Świadkowie Jehowy przyznają, iż „imię Boże” pojawia się „w niektórych” kopiach greckiej Septuaginty, to znaczy, że są też niektóre kopie z tamtego okresu, które „imienia Bożego” nie mają. Co w takim razie znajduje się w miejscu występowania tetragramu w: Greek papirus 458 – II w. przed Chr.; 4QLXXLeva – I w. przed Chr.; 4QLXXNum – I w. przed Chr.; 4QLXXDeut – I w. przed Chr.?

Żadna Septuaginta (LXX) z tamtego czasu nie ma Kyrios i nie ma go w podanych tutaj powyższych manuskryptach.

W tym miejscu trzeba powiedzieć od razu jedną bardzo ważną rzecz, mianowicie tę iż niektórzy próbują wyjaśniać nieobecność tetragramu w NT tym, że nie posiadała go również wczesna LXX, ta jeszcze z przed naszej ery. Mówią że skoro, najstarsze znane LXX (II/I w. pne odkryte w Qumran) zarówno te z tetragramem jak i bez niego istniały równolegle w tamtym czasie, to mimo to właśnie z tej bez tetragramu cytowali ze ST autorzy pierwotnego NT, gdyż ten tetragramu dziś nie zawiera. Tak i to prawda że w użyciu były w tamtym czasie odpisy jakby „dwóch wersji”  LXX, lecz tylko w jednych faktycznie widnieje udokumentowany w tekście tetragram (JHWH lub JAO), inne natomiast go nie mają. Stąd na wskutek braku tetragramu podawane są często błędnie jako przykład na występowanie w nich substytutu KYRIOS w miejsce JHWH – błędnie bo niestety i takiego KYRIOS tam nie posiadają, ale nie zawierają też JHWH. Dzieje się tak dlatego, że w niektórych z tych LXX tam gdzie powinien wystąpić w danym fragmencie tetragram tekst nagle się urywa, jest nieczytelny, lub występują w nim przerwy. Wobec tego niektórzy dochodzą do wniosku, że w miejscach tych gdzie występują takie puste przestrzenie musiały się znajdować litery, i  że stało tam w domyśle akurat niby to lepiej pasujące KYRIOS niż JHWH. Jednakże argumentowanie w ten sposób jest mocno naciągane i  co najwyżej życzeniowe, gdyż nie wiadomo po prostu do końca co  się znajdowało w oryginale: czy KYRIOS czy  JHWH którego różne formy mogły pasować równie dobrze. Jeżeli najstarsze odkryte wersje LXX są jedynie z tetragramem i bez KYRIOS, więc każą wierzyć, że musiały go mieć pierwotnie również  i te z nieczytelnym tekstem. Zatem tak na dobrą sprawę możemy mówić właściwie o wielu fragmentach, kopiach tylko jednej LXX tej z przed II/I w. ne, lecz niestety nie we wszystkich miejscach zachował się tekst a w nim tetragram JHWH, ale to jeszcze żaden dowód że musiał być tam oryginalnie KYRIOS.

W końcu stwierdzenie że tylko „niektóre” najstarsze fragmenty LXX zawierają tetragram wcale nie oznacza, że jest ich tylko kilka w porównaniu do pozostałej większości i dlatego w tych „niektórych” mógł się przypadkowo, okazyjnie znaleźć tetragram. To nie tak. Prawda jest taka, że te niektóre kopie LXX z okresu II wiek pne do I w ne są w istocie jedynymi jakie się zachowały. Nie ma jakiejś innej drugiej przytłaczającej większości manuskryptów LXX z tamtego czasu, które zawierają coś tam innego np. Kyrios czy Teos. Teos pojawia się tylko dwa razy czyli w Fouad 266a (Rdz 4:6) i w POxy 4333 (Estery) i to wszystko. Gdyby odkryto więcej tych manuskryptów to było by tylko jeszcze więcej występowań tetragramu a nic z Kyrios jak do tej pory. To wszystko co się zachowało z tamtego czasu. Jak więc widać, nie ma tam prostu nic, a Kyrios w czasie z przed II/I w. ne jest w Septuagincie właściwie nieobecny. I na tym właśnie polega owa niejako „druga wersja” LXX bez tetragramu.

Przyjrzyjmy się zatem dokładniej tym kilku najstarszym manuskryptom LXX z grot w Qumran, które mylnie interpretują co poniektórzy użytkownicy internetu, i którzy najwyraźniej bez wcześniejszego sprawdzenia tych źródeł cytując jak leci powielają błędy swych poprzedników, i które to mają stanowić niby twardy dowód na występowanie w nich zamiennika tetragramu w postaci KYRIOS. Są to następujące manuskrypty:

Rylands 458  II w. pne
4QLXXLeva    I w. pne
4QLXXNum   I w. pne
4QLXXDeut    I w. pne

Rylands 458, II w. pne.Manuskrypt ten jest oznaczany również numerem 957 na liście rękopisów Septuaginty według klasyfikacji Alfreda Rahlfsa. Jest uznawany za jeden z najstarszych do tej pory odkrytych papirusów greckich i datowany na II wiek pne. Został on już po części omówiony wcześniej w tym artykule w sekcji „Septuaginta z tetragramem” w punkcie „i”. Rękopis ten składa się tylko z 8 małych fragmentów oznaczonych literami od „a” do „h” jak to widać na zamieszczonej obok ilustracji. Zawiera tekst z Księgi Powtórzonego Prawa 23:24(26)-24:3; 25:1-3; 26:12; 26:17-19; 28:31-33; 27:15; 28:2. Pierwotnie był to ok. 28 cm zwitek w co najmniej 30 liniowych kolumnach o długości po 10 cm każda. Słowa nie są oddzielone spacjami lecz pisane w sposób ciągły. Pisarz używa systemu metrycznego, regularnie pozostawiając puste miejsca na końcu zdania lub klauzuli. Większe lub mniejsze puste pola znajdują się też co jakiś czas w samym tekście, oddzielając od siebie grupy wyrazów lecz nie są regularne i zdaje się że bez jakichś prawidłowości. Problem z tym manuskryptem polega na tym, że tam gdzie w tekście znajdują się puste przestrzenie niektórzy uczeni jak C. H. Roberts, czy A. Pietersma wierzą, że występowały litery lub miały zostać dopisane później jako zamiennik JHWH w postaci słowa KYRIOS, który ich zdaniem lepiej wypełniłby taką przerwę w tekście niż tetragram. Pietersma na przykładzie papirusu Fouad 266 wysunął hipotezę, że pierwszy skryba zostawił przestrzeń dla słowa KYRIOS, ponieważ przestrzeń ta jest większa niż wymaga tego tetragram, jednak drugi skryba wpisał tetragram. Tylko że po pierwsze tam w rękopisie Fouad 266 (na zdjęciu niżej) tetragram nawet mniejszy ale się faktycznie znajduje a tutaj nie. Druga sprawa to też fakt, że tetragram pisany jest skryptem hebrajskim, który nie musi być identycznej wielkości co tekst grecki. Zresztą być może inny skryba mógł później i nawet dopisać tetragram, ale dlaczego jednak nie wpisał Kyrios? Dlatego że widocznie wtedy go jeszcze nie pisano i nie było takiej praktyki po prostu.

Co do „argumentu pustych miejsc”, w literaturze rabinicznej znajdują się przepisy dotyczące sporządzania tekstów religijnych. Przepisy te obejmują „odległość, jaką powinno się zachować między liniami, słowami, literami i kolumnami”, a także podczas „pisania i poprawiania imion Bożych, włącznie z prefiksami i sufiksami” (E. Tov, Scribal Practices…, s. 275).

Typowa odległość pomiędzy słowami w ZMM jest równa rozmiarowi jednej litery, ale w pewnych tekstach jest mniejsza, a w rękopisie 11QTa (Zwój świątynny) jest duża większa i wynosi 0,7-0,9 cm (Tamże, s. 133). Istniały więc różne podejścia oparte na osobistej preferencji pisarza. Na temat zapisywania Tetragramu i innych Boskich desygnatów, Tov podaje: „Prawdopodobnie w pewnych manuskryptach pozostawiano puste miejsca albo po to, by później ten sam pisarz wpisał tam paleohebrajskie słowa albo czynił to ktoś, kto był specjalnie upoważniony do zapisywania imienia Bożego” (Tamże, s. 240). Nie ulega wątpliwości, że pisarz Papirusu Fuad 266 zostawił trochę wolnego miejsca, gdzie należało wpisać imię Boże, a później dopisano tam tetragramy zapisane pismem aramejskim. Tak samo mogło być też z rękopisem 8HevXIIgr.

Co więc możemy powiedzieć o tych odstępach? Forma Iaō w rękopisie 4QLXXLevb

ma mniej więcej ten sam rozmiar, co inne litery, lecz paleohebrajskie tetragramy w rękopisie 8HevXIIgr są 2 razy wyższe od otaczających je greckich liter.

 

W Papirusie Fuad 266 wielkość tetragramów jest o połowę mniejsza od greckich liter.

Twierdzenie, że wielkość tych odstępów, które pisarz pozostawiał w tekście greckiego rękopisu, musiała odpowiadać 6-literowemu słowu kyrios — jak uważa Rösel — jest całkowicie nieuzasadnione. Pisarz mógł oszacować wielkość takiego wolnego miejsca w tekście, gdyż spodziewał się zapisu tetragramu większymi niż zwykle literami i nie wiemy jak duży chciał zostawić odstęp przed lub po tetragramach. Poza tym, według zwyczaju panującego w Qumran, wolne miejsca pozostawiano wtedy, gdy paleohebrajskie tetragramy lub inne Boskie desygnaty należało zapisać pismem paleohebrajskim w tekście aramejskim. Nie robiono takich odstępów w tekście, kiedy Boskie desygnaty zapisywano aramejskimi literami w tekstach z aramejskimi zapiskami, podobnie jak w przypadku rękopisu 8HevXIIgr i Papirusu Fuad 266. Po co w greckim tekście zostawiać wolne miejsce, aby później dopisać greckie słowo kyrios? Jeśli pisarz kopiował grecki tekst zawierający słowo kyrios i wprowadził pewne poprawki na podstawie tekstu hebrajskiego w tym samym fragmencie, to musiał on przynajmniej w pewnej stopniu rozumieć hebrajszczyznę. Jeśli chciał jeszcze bardziej zbliżyć grecki tekst do hebrajskiego za sprawą wprowadzenia tetragramu, zamiast słowa kýrios, to dlaczego po prostu tak nie zrobił? Dlaczego miałby raczej wpisywać do tekstu tetragramy, mając jednocześnie wgląd do tekstu hebrajskiego, zamiast pozostawić tak duże puste miejsca, że można by w nie wpisać 6-literowe słowo kyrios, a później albo sam albo inny pisarz wpisywał tam kyrios? Te duże odstępy w tekście zostawione dla słowa kyrios w rzeczywistości stoją w sprzeczności z poglądem, że były dokonywane z myślą o wpisaniu tam tego słowa, nie zaś tetragramu.

Hipoteza Pietersmy jednak nie jest przyjęta przez ogół uczonych o czym możemy przeczytać w dziele (The Septuagint and Modern Study. Sidney Jellicoe. 1968, s. 271-2.):

„Odnośnie transkrypcji Imienia Bożego [w LXX] Roberts napisał w 1951 roku: 'Problem pozostaje nierozwiązany i jest przedmiotem dyskusji.’ Jeśli jakakolwiek zmiana miała miejsce w ciągu ostatniej dekady to jest ona daleka od wnioskowania Baudissina. Uczony ten utrzymywał, że pierwotna LXX oddała Tetragram przez Kyrios, i że w żadnym wypadku ten ostatni nie był jedynie substytutem dla wcześniejszego Adonai. W ten sposób zaprzeczył dowodom Orygenesa, że w dokładniejszych rękopisach Imię Boże zostało spisane w starożytnym (palaeo-hebrajskim) i późniejszym oświadczeniom Hieronima który również podzielał ten pogląd. Jak wskazał Weddel, skrócone zestawienie Baudissina zostaje 'definitywnie obalone’ przez Fouad Papyrus, a teraz także przez fragment Ks. Kapłańskiej II-IV z Qumran, napisany zbliżonym stylem do Fouad 266, gdzie stwierdzono obecność Tetragramu w skrypcie IAO. Kahle jest również zdania, i zgadza się z C. H Robertsem, że w Rylands Papyrus 458 (Powtórzonego Prawa xxvi.17) gdzie tekst urywa się tuż przed pojawieniem się Boskiego Imienia, pierwotnie nie znajdował się Kyrios, jak z początku myślał Roberts, ale pełny Tetragram. Wydaje się zatem, że dowody ostatnio odkryte potwierdzają świadectwa Orygenesa i Hieronima, a Kahle ma rację, uznając że teksty LXX, napisane przez Żydów dla Żydów, zachowują Boskie Imię spisane w języku hebrajskim, paleo-hebrajskim, a także w  aramejskim lub w jego greckiej imitacji w postaci PIPI, zaś zastąpienie go Kyrios było chrześcijańską innowacją.”

Z kolei Dr. P. Kahle, jak widać twierdzi  dokładnie na odwrót czyli że powinien znajdować się  w tym miejscu właśnie tetragram. Co ciekawe P. Kahle odnośnie tego fragmentu pisze w The Cairo Geniza” (1959), p. 222, że w pewnym momencie nawet sam Roberts się z nim zgodził:

„Roberts utrzymywał, że skryba musiał napisać słowo kyrios w całości, w nieskróconej formie nomen sacrum. W rzeczywistości to wpisany był tam nieskrócony tetragram i Roberts zgodził się ze mną gdy mu na to wskazałem”.

Chodzi o fragment „d”  czyli  Pwt 26:17-19 a  konkretnie o werset 18 (na samej górze manuskryptu) w którym zaraz przed wystąpieniem tetragramu tekst nagle się urywa. Zatem nie da się stwierdzić z całą pewnością co znajdowało się tam pierwotnie tzn. czy KYRIOS czy JHWH. Poniżej można obejrzeć rekonstrukcję tekstu i jego powiększenie, co daje też pewne wyobrażenie o tym jak dalece hipotetyczne są to wnioskowania.

υπακουειν της φωνης αυτου 18 και κυριος            
ειλατο σε σημερον γενεσθαι σε αυτω λαον
περιουσιον καθαπερ ειπεν σοι φυλασσειν
πασας τας εντολας αυτου 19 και
ειναι σε υπερανω παντων των εθνων
ως εποιησεν σε ονομαστον και καυχημα

Tekst zachowany oryginalnie jest zaznaczony na czerwono, jego rekonstrukcja zaś normalną czcionką. Pogrubione  kyrios w tym fragmencie występuje jak widać co jedynie w wyobraźni interpretatora  i tak na prawdę nie ma go w manuskrypcie. Dlatego też papirus ten nie ma żadnej wartości dowodowej w powiązaniu z KYRIOS jako substytut dla  tetragramu we wczesnej LXX.

4QLXXLeva, I w. pne. Rękopis Septuaginty spisany na pergaminie sporządzonym ze skóry zwierzęcej. Zwój ten zawiera fragmenty biblijnej Księgi Kapłańskiej 26:2-17 i został znaleziony w Qumran w grocie 4. Fragment ten jest oznaczany również numerem 801 na liście rękopisów Septuaginty według klasyfikacji Alfreda Rahlfsa i w nowszym systemie oznaczeń jako 4Q119. Manuskrypt został opublikowany i opisany w 1992 roku przez Patricka Skehana w publikacji Qumran cave 4.4 (Discoveries in the Judaean desert 9). Obecnie przechowywany w Muzeum Rockefellera w Jerozolimie. 4QLXXLeva składa się z dwóch fragmentów: większego ok. 20 cm wysokości i mniejszego wielkości centymetra z tylko jednym czytelnym wyrazem „kai” – „i”. Posiada 28 linii w kolumnie i w każdej po 47-48 liter. Występujące puste pole w linii 21 wielkości 3-4 liter, lecz bez specjalnego przeznaczenia. Brak Tetragramu, skrótów „nomina sacra” i innych znaków specjalnych.

Fragmenty 1 i 2 zawierają urywek z Kpł 26:2-17:

[2 και απο των αγιων μο]υ̣ φοβηθησεσθε εγ[ω ειμι κύριος 3 Εαν τοις]
[προσταγμασιν μου π]ο̥ρευησθε και τας εντ̣[ολας μου φυλασσησθε]
[ 4 και δωσω τον υετον τ]η̥ι γηι υμων εν καιρωι αυ̣[του και η γη δωσει]
[τα γενηματα αυτης κ]α̥ι τον ξυλινο̣ν καρ̥◦[ 5 και]
[καταλημψεται υμιν ]ο̥ αμητος[ τον ]τρυ⸱ργ̣[ητον και ο τρυγητος]
[καταλημψεται τον σ]πορον κα̥[ι φα]γ̣εσθ[ε τον αρτον υμων εις]
[πλησμονην και κ]ατοικησ̣[ετε μετα ασφαλειας επι της γης υ]
[μων 6 και δωσω ε]ι̥ρηνην εν τ[ηι γηι υμων ]και̥[ κοιμηθησεσθε και]
[ουκ εσται ο ]ε̣κφοβων υμας κ̥[αι α]π̣ολω[ θηρια πονηρα εκ της]
[γης υμων κ]α̥ι πολεμο̣ς̣ ου δ̥ι̣[ελε]υσετ[αι δια της γης υμων 7 και]
[διωξεσθ]ε τους εχθρους υμων [κ]αι π̥[εσουνται εναντιον υμων φο]
[νωι 8 και διωξ]ονται πεντε υμων εκ̥[ατον και εκατον υμων διω]
[ξοντ]α̥ι̣ μ̥υριαδας και πεσουντα̣[ι οι εχθροι υμων εναντιον υμων]
[μαχαιρα]ι 9 και επιβλεψω εφ υμας[ και αυξανω υμας και πληθυνω υμας]
[και εσται μο]υ η διαθ̣ηκη εν̣ υ̣μ̣ι̥ν̥[ 10 και φαγεσθε παλαια και πα]
[λαια εξοισετ]ε μετ̣α̥ των νεων[ 11 και θησω την σκηνην μου εν υμιν]
κ̥αι ου βδ̥ελυξομαι υμας 12 και εσομ̣[αι υμιν θεος]
και υμεις εσεσθε μοι εθν[ος 13 εγω ειμι κύριος ο θεος υμων ο ε]
ξαγαγων υμας εγ γης Αιγυ[πτου και]
συνετριψα το̣ν ζυγον το̥[υ δεσμου υμων και ηγαγον υμας]
μετα παρρησιας 14 εαν[ δε μη υπακουσητε μου μηδε ποιησητε τα]
προσταγματα μου 15 αλ̣[λα απειθησητε αυτοις και τοις προστα]
γμασι μου προσοχθισ̥[ηι η ψυχη υμων ωστε υμας μη ποιειν πασας]
τας εντολας μου α[λλα ωστε διασκεδασαι την διαθηκην μου]
16 και εγω ποιησω[ ουτως υμιν επιστησω εφ υμας την αποριαν την τε]
ψωραν και το[ν ικτερον σφακελιζοντας τους οφθαλμους υμων]
και την ψυ[χην εκτηκουσαν και σπερειτε δια κενης τα σπερματα]
υμων [και εδονται οι υπεναντιοι υμων 17 και επιστησω το προσωπον]

]◦ ◦[
]και ◦[

Tekst w nawiasach kwadratowych stanowi domyślną rekonstrukcję w oparciu o późną LXX (IV wiek ne) i który się w tym fragmencie fizycznie nie zachował. Cała reszta to słowa znajdujące się oryginalnie w manuskrypcie. Podobnie jak w przypadku P. Rylands 458 ani śladu tutaj po Kyrios, który widnieje jedynie w domyśle wg. współczesnej Septuaginty w wersetach 2  i 13.

4QLXXNum, I w. pne. Rękopis Septuaginty spisany na pergaminie sporządzonym ze skóry zwierzęcej. Zwój ten zawiera fragmenty biblijnej Księgi Liczb 3:40-43, 50; 4:5-16. Został znaleziony w Qumran w grocie 4. Fragment ten jest oznaczany również jako 4Q121 lub numerem 803 na liście rękopisów Septuaginty według klasyfikacji Alfreda Rahlfsa. Rękopis został opublikowany i opisany w 1992 roku przez Patricka Skehana w publikacji Qumran cave 4.4 (Discoveries in the Judaean desert 9). Stare oznaczenie zwoju wskazuje, że został znaleziony w grocie 4. Przechowywany w Muzeum Rockefellera w Jerozolimie (Gr. 265 [4Q121]).

Liczy mniej więcej 25 cm, zawiera 34 linie w kolumnie w których mieści się od 27 do 34 liter. Dr. Ulrich (w DJD 9 (1992) w komentarzu do tego manuskryptu zauważa, że jedno puste pole w tekście mogło pasować do JHWH lub KYRIOS:

„Chociaż nie występuje tutaj Tetragram, ani Kyrios to po rekonstrukcji puste miejsce mogło je uzupełniać, przy czym skrócona forma KS lub JAO byłaby za krótka. Greckie PIPI tak wcześnie jest raczej nieprawdopodobne”.

Tak twierdzi pan Ulrich, ale czy był tam Kyrios tego na pewno nie wie nikt, równie dobrze mógł się tam znajdować JHWH.

Poniżej dwa przykładowe największe fragmenty z Liczb 4:5-16 i 3:40-43, 50. Kyrios w rekonstruowanym tekście na bazie obecnej LXX występuje trzy razy w wersetach 3:40, 41, 42, ale sam manuskrypt go nie zawiera.

5καὶ εἰσελεύσεται Ααρων καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ, ὅταν ἐξαίρῃ ἡ παρεμβολή, καὶ καθελοῦσιν τὸ καταπέτασμα τὸ συσκιάζον καὶ κατακαλύψουσιν ἐν αὐτῷ τὴν κιβωτὸν τοῦ μαρτυρίου6καὶ ἐπιθήσουσιν ἐπ᾽ αὐτὸ κατακάλυμμα δέρμα ὑακίνθινον καὶ ἐπιβαλοῦσιν ἐπ᾽ αὐτὴν ἱμάτιον ὅλον ὑακίνθινον ἄνωθεν καὶ διεμβαλοῦσιν τοὺς ἀναφορεῖς.7καὶ ἐπὶ τὴν τράπεζαν τὴν προκειμένην ἐπιβαλοῦσιν ἐπ᾽ αὐτὴν ἱμάτιον ὁλοπόρφυρον καὶ τὰ τρύβλια καὶ τὰς θυίσκας καὶ τοὺς κυάθους καὶ τὰ σπονδεῖα, ἐν οἷς σπένδει, καὶ οἱ ἄρτοι οἱ διὰ παντὸς ἐπ᾽ αὐτῆς ἔσονται.8καὶ ἐπιβαλοῦσιν ἐπ᾽ αὐτὴν ἱμάτιον κόκκινον καὶ καλύψουσιν αὐτὴν καλύμματι δερματίνῳ ὑακινθίνῳ καὶ διεμβαλοῦσιν δι᾽ αὐτῆς τοὺς ἀναφορεῖς.9καὶ λήμψονται ἱμάτιον ὑακίνθινον καὶ καλύψουσιν τὴν λυχνίαν τὴν φωτίζουσαν καὶ τοὺς λύχνους αὐτῆς καὶ τὰς λαβίδας αὐτῆς καὶ τὰς ἐπαρυστρίδας αὐτῆς καὶ πάντα τὰ ἀγγεῖα τοῦ ἐλαίου, οἷς λειτουργοῦσιν ἐν αὐτοῖς,10καὶ ἐμβαλοῦσιν αὐτὴν καὶ πάντα τὰ σκεύη αὐτῆς εἰς κάλυμμα δερμάτινον ὑακίνθινον καὶ ἐπιθήσουσιν αὐτὴν ἐπ᾽ ἀναφορέων.11καὶ ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον τὸ χρυσοῦν ἐπικαλύψουσιν ἱμάτιον ὑακίνθινον καὶ καλύψουσιν αὐτὸ καλύμματι δερματίνῳ ὑακινθίνῳ καὶ διεμβαλοῦσιν τοὺς ἀναφορεῖς αὐτοῦ.12καὶ λήμψονται πάντα τὰ σκεύη τὰ λειτουργικά, ὅσα λειτουργοῦσιν ἐν αὐτοῖς ἐν τοῖς ἁγίοις, καὶ ἐμβαλοῦσιν εἰς ἱμάτιον ὑακίνθινον καὶ καλύψουσιν αὐτὰ καλύμματι δερματίνῳ ὑακινθίνῳ καὶ ἐπιθήσουσιν ἐπὶ ἀναφορεῖς.13καὶ τὸν καλυπτῆρα ἐπιθήσει ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον, καὶ ἐπικαλύψουσιν ἐπ᾽ αὐτὸ ἱμάτιον ὁλοπόρφυρον14καὶ ἐπιθήσουσιν ἐπ᾽ αὐτὸ πάντα τὰ σκεύη, ὅσοις λειτουργοῦσιν ἐπ᾽ αὐτὸ ἐν αὐτοῖς, καὶ τὰ πυρεῖα καὶ τὰς κρεάγρας καὶ τὰς φιάλας καὶ τὸν καλυπτῆρα καὶ πάντα τὰ σκεύη τοῦ θυσιαστηρίου· καὶ ἐπιβαλοῦσιν ἐπ᾽ αὐτὸ κάλυμμα δερμάτινον ὑακίνθινον καὶ διεμβαλοῦσιν τοὺς ἀναφορεῖς αὐτοῦ· καὶ λήμψονται ἱμάτιον πορφυροῦν καὶ συγκαλύψουσιν τὸν λουτῆρα καὶ τὴν βάσιν αὐτοῦ καὶ ἐμβαλοῦσιν αὐτὰ εἰς κάλυμμα δερμάτινον ὑακίνθινον καὶ ἐπιθήσουσιν ἐπὶ ἀναφορεῖς.15καὶ συντελέσουσιν Ααρων καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ καλύπτοντες τὰ ἅγια καὶ πάντα τὰ σκεύη τὰ ἅγια ἐν τῷ ἐξαίρειν τὴν παρεμβολήν, καὶ μετὰ ταῦτα εἰσελεύσονται υἱοὶ Κααθ αἴρειν καὶ οὐχ ἅψονται τῶν ἁγίων, ἵνα μὴ ἀποθάνωσιν· ταῦτα ἀροῦσιν οἱ υἱοὶ Κααθ ἐν τῇ σκηνῇ τοῦ μαρτυρίου16ἐπίσκοπος Ελεαζαρ υἱὸς Ααρων τοῦ ἱερέως· τὸ ἔλαιον τοῦ φωτὸς καὶ τὸ θυμίαμα τῆς συνθέσεως καὶ ἡ θυσία ἡ καθ᾽ ἡμέραν καὶ τὸ ἔλαιον τῆς χρίσεως, ἡ ἐπισκοπὴ ὅλης τῆς σκηνῆς καὶ ὅσα ἐστὶν ἐν αὐτῇ ἐν τῷ ἁγίῳ ἐν πᾶσι τοῖς ἔργοις.

Liczb 3:40-43, 50:

40Καὶ εἶπεν κύριος πρὸς Μωυσῆν λέγων ᾿Επίσκεψαι πᾶν πρωτότοκον ἄρσεν τῶν υἱῶν Ισραηλ ἀπὸ μηνιαίου καὶ ἐπάνω καὶ λαβὲ τὸν ἀριθμὸν ἐξ ὀνόματος·41καὶ λήμψῃ τοὺς Λευίτας ἐμοί, ἐγὼ κύριος, ἀντὶ πάντων τῶν πρωτοτόκων τῶν υἱῶν Ισραηλ καὶ τὰ κτήνη τῶν Λευιτῶν ἀντὶ πάντων τῶν πρωτοτόκων ἐν τοῖς κτήνεσιν τῶν υἱῶν Ισραηλ.42καὶ ἐπεσκέψατο Μωυσῆς, ὃν τρόπον ἐνετείλατο κύριος, πᾶν πρωτότοκον ἐν τοῖς υἱοῖς Ισραηλ·43καὶ ἐγένοντο πάντα τὰ πρωτότοκα τὰ ἀρσενικὰ κατὰ ἀριθμὸν ἐξ ὀνόματος ἀπὸ μηνιαίου καὶ ἐπάνω ἐκ τῆς ἐπισκέψεως αὐτῶν δύο καὶ εἴκοσι χιλιάδες τρεῖς καὶ ἑβδομήκοντα καὶ διακόσιοι.

50παρὰ τῶν πρωτοτόκων τῶν υἱῶν Ισραηλ ἔλαβεν τὸ ἀργύριον, χιλίους τριακοσίους ἑξήκοντα πέντε σίκλους κατὰ τὸν σίκλον τὸν ἅγιον.

Resztę malutkich skrawków można sobie pooglądać na stronie DSS. Nie wnoszą one jednak niczego konkretnego w związku z interesującym nas tutaj Tetragramem czy Kyrios i w żadnym z nich takowy nie widnieje, ani też jego skrócone formy. Ponownie zatem jak w przypadku poprzedników ta sama  historia – Kyrios niestety i tutaj się nie uświadczy.

Nicholas-Petersen-An-Analysis-of-4QLXXNum-and-4QLXXLeva-in-the-Light-of-Previous-Studies.

4QLXXDeut, II w pne. Inne oznaczenia to 4Q122 i 819. Jest to rękopis Septuaginty spisany na pergaminie sporządzonym ze skóry zwierzęcej. Zwój zawiera część wersetu z Pwt 11:4, ale niestety niewiele da się tutaj ustalić. Stwierdzić jednak można z całą pewnością, że Kyrios, Tetragram, nomina sacra, lub inne znaki specjalne nie występują. Kyrios znajduje się co prawda w pełnym tekście LXX dla tego wersetu, ale w zachowanym manuskrypcie znowu go nie ma.

Tekst czerwoną czcionką zawiera litery zachowane w manuskrypcie. Pogrubione Kyrios jak widać znajduje się co jedynie w domyśle wg. współczesnej LXX i w manuskrypcie go nie ma.

Powt. Prawa 11:4

4καὶ ὅσα ἐποίησε τὴν δύναμιν τῶν Αἰγυπτίων, τὰ ἅρματα αὐτῶν καὶ τὴν ἵππον αὐτῶν, καὶ τὴν δύναμιν αὐτῶν, ὡς ἐπέκλυσε τὸ ὕδωρ τῆς θαλάσσης τῆς ἐρυθρᾶς ἐπὶ προσώπου αὐτῶν καταδιωκόντων αὐτῶν ἐκ τῶν ὀπίσω ὑμῶν καὶ ἀπώλεσεν αὐτοὺς Κύριος ἕως τῆς σήμερον ἡμέρας5 

I gdzie tu jest Kyrios? Naprawdę trzeba dużo złej woli, która wynika chyba z niedoinformowania, żeby posługiwać się tymi manuskryptami na dowód występowania w nich Kyrios, którego w żadnym z nich w oryginale jak można było się przekonać – najzwyczajniej  NIE MA. Taka jest niestety przykra prawda w tym temacie.

Poniżej można samodzielnie przeanalizować zestawione w kolejności chronologicznej najstarsze rękopisy LXX odkryte w Qumran począwszy od II wieku pne do I wieku ne, z których żaden nie zawiera Kyrios, lecz tetragram we wszystkich tych miejscach gdzie ma go też tekst masorecki. Wyjątek stanowią 2 papirusy tj. Fouad 266a gdzie w ks. Rodzaju 4:6 znajduje się Teos zamiast tetragramu który ma tekst masorecki i POxy 4333 również z Teos, ale w  tym przypadku jest to fragment z ks. Estery, w której w ogóle tetragram w tekście masoreckim nie występuje, więc Teos jest tutaj słusznie i gdzie być powinien.

W tym linku znajdziemy zestawione chronologicznie wszystkie najstarsze manuskrypty w tym LXX odkryte w Qumran (lista niżej) ze strony Krafta:

2nd bce
Dt 11.4	4QLXXDeut = 4Q122 („leather” roll) [E. Ulrich, Studies J.W. Wevers (1984), p.71-82 = Disc. Jud. Desert 09 122]	2bce	[#819] LDAB 3458 [K. Treu, Archiv 31 (1985), p.59 no.55b]
Dt 23-28	PRyl 458 (roll)(sp, high dot) [C.H.Roberts, Bull. J.Rylands Library 20 (1936), pp.219-245]	2bce	[#957] vh057 t039 LDAB 3459
2nd/1st bce
Ex 28	7QLXXEx (roll) [check dating; LDAB 000 (confused?)]	2/1bce	[#805] vh038 LDAB 3456 AlandAT18
Lev 26	4QLXXLev\a („leather” roll)(blanks) [check dating; LDAB 000]	2/1bce	[#801] vh049 LDAB 3454
EpJer/Bar6	7QLXX EpJer (roll)	2/1bce	[#804] vh312 LDAB 3460 AlandAT144
1st bce
Gen 3-38	PFouad 266a (roll)(sp, blanks) [Zaki Aly – L. Koenen, Three rolls of the Early Septuagint, 1980]	1bce	[#942] vh056a LDAB 3450 AlandAT3 [K. Treu, Archiv 28 (1982), p.91 no.5a]
Lev 2-5	4QLXXLev\b Jerusalem, Rockefeller Museum (roll)(sp, blanks, paragr, IAW)	1bce	[#802] vh046 LDAB 3452 AlandAT22
Dt 17-33	PFouad 266b (roll)(sp, blanks, paragr, Heb tetragr, stichometric in 32) [Zaki Aly – L. Koenen, Three rolls of the Early Septuagint, 1980]	1bce	[#848] vh056b t037A LDAB 3451 Aland01 = AT27 [K. Treu, Archiv 28 (1982), p.91]
late 1st bce
Dt 10-33	PFouad 266c (roll)(sp) [Zaki Aly – L. Koenen, Three rolls of the Early Septuagint, 1980]	1+bce	[#847] vh056c LDAB 3453 Aland01; [K. Treu, Archiv 28 (1982), p.91 no.55a]
	4Q127 (Greek paraphrase of Exod?)	1+bce
	4Q126 (unidentified Greek, skins)	1+bce
turn of era
Nm 3-4	4QLXXNu („leather” roll)(sp)	000	[#803] vh051 t036A LDAB 3455
MPrs-A	Nahal Hever hand A („leather” roll[s], two hands, A and B)(sp, blanks, paragr, ekthesis, paleo tetra) [D. Barthe/lemy. Les devanciers d’Aquila (1963); B. Lifshitz, Isr. Explor. Journ. 12 (1962), p.201-207; E.Tov, R.Kraft, P.Parsons, The Greek Minor Prophets Scroll from Nahal Hever, Disc. Jud. Desert 08] [Parsons 1+bce?]	000	[#943a] vh285 LDAB 3457
MPrs-B	Nahal Hever hand B („leather” roll[s], two hands, A and B)(sp, blanks, paragr, ekthesis, paleo tetra) [see above]	000	[#943b] vh285 LDAB 3457
1st ce
Job 42	POxy 3522 (roll, paleo tetragr, sp)	1ce	[#??] LDAB 3079
1st/2nd
Esth 8-9	POxy 4443 (roll, sections, ekthesis, [Hamilton]) [full size column]	1/2ce	[#??] LDAB 3080
prayer	PFouad 203 (roll; amulet?) [no image yet]	1/2ce	vh911 LDAB 4436 [Benoit, RevBibl 59(1951) 549-565]

Przykładowe oznaczenia występujące tutaj to:

Qumran cave 4=Qumran grota 4
LXXDeut 11=Septuaginta Powtórzonego Prawa 11
2nd bce=2 wiek przed naszą erą
2nd/1st bce=2/1 wiek przed naszą erą
1st/2nd ce=1/2 wiek naszej erytern of era=przełom ery rok 0
papyrus roll=papirusowy zwój
leather roll=skórzany zwój
[#819]=numer rękpisu w klasyfikacji Alfreda Rahlfsa.
tetragrammaton=tetragram JHWH lub tetragram IAO=JAO

Jak więc widać to Jhwh a nie Kyrios znajduje się w najstarszych odpisach Septuaginty. Pomyłka czy niedoinformowanie to rzecz ludzka i to żaden wstyd, ale dobrze by się stało, aby Piotr Andryszczak zaktualizował swoje artykuły i wprowadził do nich nowe światło zgodnie z prawdą.